Αλλο οι Παπανδρέου, άλλο οι Καραμανλήδες

Σίγουρα είναι εξαιρετικά σπάνιο, αν όχι και μοναδικό, το φαινόμενο να αναδείξει μια οικογένεια τρεις πρωθυπουργούς σε διάστημα μικρότερο του μισού αιώνα, όπως έχει συμβεί με την οικογένεια Παπανδρέου. Και ακόμη σπανιότερο, αν όχι και πρωτοφανές, είναι να υπάρχει και άλλη μια οικογένεια, που να έχει αναδείξει δύο πρωθυπουργούς, όπως έχει συμβεί με την οικογένεια Καραμανλή. Η τρίτη «μεγάλη» πολιτική οικογένεια, η οικογένεια Μητσοτάκη, έχει να παρουσιάσει μόνο έναν πρωθυπουργό και μάλιστα με ολιγόχρονη πρωθυπουργική θητεία.

Επειδή, όμως, είναι γνωστή η μανία μας ως λαός να ομαδοποιούμε με ευκολία και προχειρότητα γεγονότα και καταστάσεις, καλό θα είναι να επισημάνουμε ορισμένες πολύ σημαντικές διαφορές ανάμεσα σ’ αυτές τις δύο οικογένειες, που πραγματικά κυριαρχούν επί μισό αιώνα στην πολιτική ζωή του τόπου. Και η σοβαρότερη απ’ αυτές είναι η διαδικασία μέσα από την οποία έφτασαν οι εκπρόσωποί τους στην εξουσία.

Ακοπα και εύκολα έφτασαν και ο Κωνσταντίνος και ο Κώστας Καραμανλής στην εξουσία. Ο πρώτος είχε την τύχη να είναι ο εκλεκτός των ανακτόρων σε μια κρίσιμη για τη συντηρητική παράταξη στιγμή, ο δεύτερος είχε την τύχη να είναι ανιψιός του πρώτου. Η διαφορά είναι ότι ο Κωνσταντίνος αξιοποίησε την ευκαιρία που του δόθηκε. Ο Κώστας την άφησε ανεκμετάλλευτη. Με τους Παπανδρέου τα πράγματα ήταν διαφορετικά. Ασχετα με τα αισθήματα που τρέφει κανείς γι’ αυτούς ή τη γνώμη του για την πολιτική τους δράση, εκείνο που δεν αμφισβητείται είναι ότι έφτασαν στην πρωθυπουργική καρέκλα μετά από πολύχρονους και σκληρούς πολιτικούς αγώνες που συνοδεύτηκαν από φυλακίσεις, διώξεις και εξορίες.

Κι αν μάλιστα επιχειρήσουμε και μια ακόμη σύγκριση, τότε εύκολα θα καταλήξουμε στη διαπίστωση ότι από τις 10ετίες του 1920 και 1930 μέχρι και σήμερα οι Παπανδρέου ήταν παρόντες στις κρίσιμες στιγμές για τον τόπο και υπερασπίστηκαν, αδιαφορώντας για το όποιο κόστος, τα πιστεύω τους.

Η Ιστορία δεν έχει καταγράψει ανάλογη παρουσία μέλους ή μελών της οικογένειας Καραμανλή. Γι’ αυτό σας είπα στην αρχή: καλό θα είναι να μην ταυτίζουμε άσχετες μεταξύ τους καταστάσεις.

• Ερρίκος Μπαρτζινόπουλος, ΕΘΝΟΣ, 11/10/2009

Στην κοιτίδα των Παπανδρέου μία οικογένεια είναι γαλάζια...

• Από τους 566 ψηφοφόρους της περασμένης Κυριακής, 21 ψήφισαν ΝΔ, 8 ΚΚΕ, 2 ΛΑΟΣ, από 1 ψήφο πήραν ΣΥΡΙΖΑ και Οικολόγοι και οι άλλοι ΠΑΣΟΚ με το ποσοστό του να αγγίζει το 94,2%.
  

• Το όνομά του συνδέθηκε με την πολιτική πορεία της οικογένειας Παπανδρέου. Ο «Γέρος της Δημοκρατίας» από εκεί ξεκίνησε την καριέρα του ως πολιτικός.

Στο Μουσείο Παπανδρέου , το αρχείο των εφημερίδων «διηγείται» την ιστορία του Γέρου της Δημοκρατίας...

Ο Ανδρέας άρχιζε από το χωριό του τις προεκλογικές συγκεντρώσεις και ο Γιώργος Παπανδρέου πρωτο-πολιτεύτηκε στην Αχαΐα το 1981. Το Καλέντζι έχει δώσει στη χώρα τρεις πρωθυπουργούς, καταγράφοντας ένα μοναδικό ρεκόρ στη σύγχρονη πολιτική ιστορία του τόπου.

Παρά την παράδοση και την ιστορία του, που είναι άρρηκτα συνυφασμένη με το ΠΑΣΟΚ, το χωριό των 566 ψηφοφόρων εξακολουθεί να έχει και... ψηφοφόρους άλλων κομμάτων - αυτή είναι εξάλλου η... χαρά της δημοκρατίας.

«Ξέρουμε ποιοι ψήφισαν άλλα κόμματα, δεν είναι κρυφό. Είναι δικοί μας άνθρωποι, συγχωριανοί μας, συγγενείς μας», εξηγεί ο Μιχ. Ανδρικόπουλος. «Δύο οικογένειες ψηφίζουν Δεξιά από παλιά, οι ψηφοφόροι του ΚΚΕ έχουν γαμπρό υποψήφιο και είχαν υποχρέωση...», τονίζει. «Αλλωστε, και το διαφορετικό χρειάζεται. Να υπάρχει πολυφωνία στο χωριό».

Την περασμένη Κυριακή από την κάλπη στο Καλέντζι βγήκαν: 21 ψήφοι για τη Νέα Δημοκρατία, 8 για το ΚΚΕ, 2 για τον ΛΑΟΣ και από μία ψήφος για ΣΥΡΙΖΑ και Οικολόγους. Οι υπόλοιπες... ΠΑΣΟΚ.

«Η οικογένειά μου κι εγώ ψηφίζουμε παραδοσιακά τη Νέα Δημοκρατία από το 1985 λόγω προσωπικών σχέσεων», μας λέει ο Βενιζέλος Σωτηρακόπουλος.

«Οι διαφορετικές ψήφοι είναι γνωστές στο Καλέντζι. Ηρθε ψηφοφόρος άλλου κόμματος και σχεδόν απολογήθηκε που έπρεπε να ψηφίσει τον γαμπρό της οικογένειας που ήταν υποψήφιος εκτός... ΠΑΣΟΚ», εξηγεί στο «Εθνος της Κυριακής» ο κοινοτάρχης Καλεντζίου Αθανάσιος Ανδρικόπουλος.

Ολοι οι κάτοικοι πάντως, πράσινοι, γαλάζιοι, κόκκινοι, δηλώνουν υπερήφανοι για τη μοναδικότητα του χωριού τους.

• Γαμπρός στο Καλέντζι ο Γιώργος

Οι ευτυχισμένες στιγμές της οικογένειας Παπανδρέου συνδέθηκαν συχνά με το Καλέντζι. «Ο γάμος του σημερινού πρωθυπουργού με την Αντα έγινε στο Καλέντζι και ακολούθησε γλέντι μπροστά στο σπίτι όπου γεννήθηκε ο παππούς του. Στον ίσκιο από τα πλατάνια, έξω από το πατρικό του σπίτι, ο Γιώργος γευμάτιζε συχνά με τη μητέρα του Μαργαρίτα και τα αδέλφια του. Και η αδελφή του η Σοφία, εδώ παντρεύτηκε», μας λέει ο κ. Ανδρικόπουλος.

Και... κάπως έτσι, το Καλέντζι γέμισε... αγάλματα. Στις 5 Σεπτεμβρίου του 1982 η οικογένεια Παπανδρέου πραγματοποίησε τα αποκαλυπτήρια του ανδριάντα του Γεωργίου Παπανδρέου, ενώ το 2004 ο Γιώργος Παπανδρέου (ως αρχηγός του ΠΑΣΟΚ) άρχισε την προεκλογική του περιοδεία από το Καλέντζι, όπου και αποθεώθηκε. Στο χωριό ήδη λειτουργεί ένα μουσείο, το μουσείο για την οικογένεια Παπανδρέου. Υπό το... «βάρος» των δύο αγαλμάτων στο χωριό τους, οι κάτοικοι δεν θα μπορούσαν να ψηφίζουν τίποτε άλλο παρά... ΠΑΣΟΚ.

«Στις φλέβες μας κυλάει... πράσινο αίμα», λέει χαρακτηριστικά ο Μιχάλης Ανδρικόπουλος. Ο χώρος που «φιλοξενεί» την ταβέρνα του χωριού ήταν το σπίτι του Γεωργίου Παπανδρέου και, σύντομα το οίκημα θα γίνει κι αυτό μουσείο και ξενώνας.

«Αν και γνωρίζουμε τη βαθιά έννοια της Δημοκρατίας, δεν διανοηθήκαμε ποτέ να ψηφίσουμε κάτι άλλο εκτός από ΠΑΣΟΚ. Είναι οι Παπανδρέου, είναι και οι δύο υπουργοί της οικογένειας Κατσιφάρα. Επρεπε να ήσασταν εδώ το βράδυ της 4ης Οκτωβρίου. Χορεύαμε κάτω από τα αγάλματα του Ανδρέα και του Γέρου!», μας λέει.

• Οι ρίζες της δυναστείας
  Ο Σταυρόπουλος που έγινε «Παπανδρέας»

Η οικογενειακή παράδοση των Παπανδρέου έχει τις ρίζες της λίγα χρόνια πριν από το 1821.

Το πραγματικό όνομα της οικογένειας ήταν Σταυρόπουλος. Ο πατέρας του Γεωργίου Παπανδρέου ήταν ιερέας. Ο παπα-Ανδρέας έμεινε καταγεγραμμένος στην καθημερινή γλώσσα των χωριανών ως «Παπανδρέας» και έτσι «κόλλησε» το επίθετο στους απογόνους.

«Η μεγάλη ιστορία όμως της οικογένειας Παπανδρέου έμελλε να γραφεί με τους πρωθυπουργούς της Ελλάδας Γεώργιο και Ανδρέα Παπανδρέου και τώρα με τον Γιώργο», τονίζει ο πρόεδρος της κοινότητας Αθανάσιος Ανδρικόπουλος και προσθέτει: «Τον περιμένουμε στη γενέθλια γη των προγόνων του για να αντλήσει πίστη και θάρρος μπροστά από το πατρογονικό του σπίτι και τον ανδριάντα του Γέρου και του Ανδρέα. Το Καλέντζι είναι στο πλάι του...».

Ο Γεώργιος Παπανδρέου, ο «Γέρος της Δημοκρατίας», εξελέγη πρώτη φορά βουλευτής Αχαΐας το 1946. Συνολικά ο Γεώργιος Παπανδρέου εξελέγη βουλευτής Αχαΐας έξι φορές.

Ακολούθησε ο Ανδρέας Παπανδρέου, που εξελέγη το 1964 πρώτος βουλευτής Αχαΐας με την Ενωση Κέντρου. Μέχρι το 1996 που πέθανε, ο Ανδρέας διατήρησε στενή τη σχέση του με το Καλέντζι και τους κατοίκους του.

O σημερινός πρωθυπουργός πήρε την πολιτική σκυτάλη το 1981, όταν εξελέγη βουλευτής Αχαΐας. Ακόμη και φέτος, στην τελευταία προεκλογική του ομιλία στην Πάτρα, ο Γιώργος Παπανδρέου αναφέρθηκε στο Καλέντζι, θέλοντας για ακόμη μια φορά να θυμίσει τον τόπο καταγωγής του και τις ρίζες του.

3 γενιές

• Γεώργιος

Ο «Γέρος της Δημοκρατίας» γεννήθηκε το 1888 στο Καλέντζι και εξελέγη πρώτη φορά βουλευτής Αχαΐας το 1946. Hταν συναρχηγός της Εθνικής Πολιτικής Eνωσης και εξελέγη πρώτος με 7.246 σταυρούς. Πέθανε το Νοέμβριο του 1968. Εν μέσω δικτατορίας, η κηδεία μετατράπηκε σε πορεία διαμαρτυρίας....

• Ανδρέας

Γεννήθηκε το 1919 στη Χίο. Εξελέγη το 1964 πρώτος βουλευτής Αχαΐας με την Eνωση Κέντρου. Μέχρι το 1996 που πέθανε, ο Ανδρέας διατήρησε στενή τη σχέση του με το Καλέντζι και τους κατοίκους του. Διατέλεσε πρωθυπουργός τις περιόδους 1981-1989 και 1993-1996. .

• Γιώργος

Πήρε την πολιτική σκυτάλη το 1981 όταν εξελέγη βουλευτής Αχαΐας, όπου εκλεγόταν ως το 1996. Το 1996 και το 2004 υπήρξε βουλευτής Α’ Αθήνας, το 2004 και το 2007 βουλευτής Α’ Θεσσαλονίκης. Στην Αχαΐα επέστρεψε ως βουλευτής στις εκλογές του 2007.

• Ν. Σωτηρόπουλος
  Είμαστε έτοιμοι για 3ο άγαλμα

«Σκαρφαλωμένο» στην πλαγιά του Ερύμανθου, 49 χιλιόμετρα από την Πάτρα, το Καλέντζι είναι ένα χωριό που έχει... γεμίσει αγάλματα. Στις δύο πλατείες του δεσπόζουν ήδη οι ανδριάντες του «Γέρου της Δημοκρατίας» και του Ανδρέα Παπανδρέου. «Είμαστε έτοιμοι και για το τρίτο άγαλμα», δηλώνει στο «Εθνος της Κυριακής» ο Νεοκλής Σωτηρόπουλος, ένας από τους εναπομείναντες μόνιμους κατοίκους του χωριού. Κι όταν τον ρωτάμε αν έμειναν πλατείες στο χωριό, μας απαντά: «Και να μην είχαμε, θα φτιάχναμε μία για τον Γιώργο!».

«Μια φορά, καθόμασταν στον πλάτανο στο κέντρο του χωριού και είδαμε δύο νεαρούς με κοντά παντελόνια να φτάνουν κοντά μας», θυμάται ο κοινοτάρχης κ. Ανδρικόπουλος. «Δεν ξέραμε τότε ότι ήταν ο Γιώργος Παπανδρέου και ο αδελφός του ο Αντρίκος. Είχαν φτάσει στο χωριό περπατώντας όλο τον ορεινό όγκο του Ερύμανθου από τα Καλάβρυτα! Είναι μακριά, αλλά όλοι ξέρουν πια πόσο αθλητικός είναι ο Γιώργος».

• Υπερήφανοι δηλώνουν οι κάτοικοι του
  Οποιος πιει νερό από το χωριό μας, γίνεται πολιτικός

«Οποιος πιει νερό από το Καλέντζι γίνεται πολιτικός», λένε χαριτολογώντας οι λιγοστοί μόνιμοι κάτοικοι του χωριού, που θυμίζουν ότι πέρα από τον πρωθυπουργό, και ο υφυπουργός Δικαιοσύνης Απόστολος Κατσιφάρας έχει γεννηθεί στο χωριό τους, ανιψιός του πρώην επίσης υπουργού Γιώργου Κατσιφάρα. «Είμαστε υπερήφανοι που ο Γιώργος Παπανδρέου είναι πρωθυπουργός της χώρας μας.

Τον περιμένουμε να έρθει στο χωριό για να του ξανα-σφίξουμε το χέρι. Από εδώ άρχιζαν ο παππούς και ο πατέρας του κάθε προεκλογική περίοδο. Αλλά και εκείνος, το Καλέντζι είχε στο στόμα του στην τελευταία προεκλογική του ομιλία τώρα, στην Πάτρα», μας λέει η Γεωργία Θεοδωρακοπούλου.

Μαζί με τον σύζυγό της Παναγιώτη, δεν κρύβουν πως περίμεναν πώς και πώς να γίνει και ο Γιώργος πρωθυπουργός της χώρας. «Το θέλαμε πολύ. Το περιμέναμε. Βέβαια, δεν το ξέραμε, γιατί η κάλπη κρύβει μυστικά», λέει ο κ. Παναγιώτης.

«Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου και την οικογένειά μου, ψηφίζουμε Παπανδρέου. Πρώτα ο Γέρος, μετά ο Ανδρέας, τώρα ο Γιώργος. Πού ξέρεις; Μπορεί να δούμε και τον γιο του Γιώργου κάποια μέρα πρωθυπουργό», τονίζει η Τασία Λαζάρου στο καφενείο του χωριού.

«Ο Γιώργος Παπανδρέου ήρθε στο Καλέντζι για πρώτη φορά σε ηλικία 12 χρονών, όταν ήταν πρωθυπουργός ο παππούς του», θυμούνατι. Από τότε, πήγαινε συχνά στο χωριό και έμενε στο «Ξενία».

«Τον περιμένουμε να έρθει και ως Πρωθυπουργός», λέει ο κ.Σωτηρόπουλος.

• Οι «απέναντι»
  Θύμωσα με τον Καραμανλή, αλλά τον ψήφισα

Η οικογένεια του Βενιζέλου Σωτηρακόπουλου ψηφίζει Νέα Δημοκρατία από το 1985. «Εμείς ήμασταν φίλοι με τον Γεώργιο Παπανδρέου. Ο πατέρας μου ήταν συμμαθητής του. Πολύ καλός άνθρωπος. Τον στηρίζαμε πολύ όσο ζούσε», μας λέει ο... πατριάρχης της οικογένειας. «Κι έπειτα ψηφίσαμε τον Ανδρέα το ‘77 και το ‘81. Αλλά μετά μας τα... χάλασε. Και τότε αποφασίσαμε να αλλάξουμε κόμμα και να πάμε στη ΝΔ. Μάλιστα, ιδρύσαμε την τοπική οργάνωση εδώ», εξηγεί στο «Εθνος της Κυριακής» ένας από τους 21 ψηφοφόρους της ΝΔ. «Περάσαμε πολλά παλιά, όταν οι διαχωρισμοί από τα κόμματα ήταν έντονοι. Ο τωρινός, ο Γιώργος Παπανδρέου, μοιάζει λίγο στον παππού του. Είναι πιο ήπιος χαρακτήρας και δείχνει πιο εργατικός».

Ο 80χρονος Β. Σωτηρακόπουλος μας διαβεβαιώνει πως και οι 21 ψήφοι προέρχονται από το δικό τους σόι, κάτι που επιβεβαιώνει και η σύζυγός του Χρυσούλα. «Ψήφισα ΝΔ γιατί είχα υποχρέωση σε κάποιους υποψηφίους. Παρόλο που ήμουν θυμωμένος με τον Καραμανλή που δεν εξόντωσε τους κλέφτες και δεν έδωσε αυξήσεις στους φουκαράδες, είπα να στηρίξω πρόσωπα και όχι κόμμα. Τώρα περιμένω: έχω μια ελπίδα στον Γιώργο. Αν ικανοποιήσει την ελπίδα μου, θα τον στηρίξω», εξηγεί.

• ΜΑΡΙΑ ΨΑΡΑ, Φωτό: Βασίλης Ζησόπουλος, ΕΘΝΟΣ, 11/10/2009

Το... γενεαλογικό δέντρο των πρωθυπουργών

O Γιώργος Παπανδρέου είναι ο έβδομος γιος πρωθυπουργού στη νεοελληνική ιστορία, που αναδεικνύεται ο ίδιος πρωθυπουργός. Mάλλον πρόκειται για παγκόσμιο ρεκόρ στην ιστορία των σύγχρονων κρατών, με κάθε είδος αντιπροσωπευτικό σύστημα. Pεκόρ πρέπει να συνιστά και το γεγονός ότι είναι ο δεύτερος στην ίδια κατηγορία, που είχε επιπλέον και παππού πρωθυπουργό.

• Περίπου 40% από όσους έγιναν πρόεδροι κυβερνήσεων συνδέονταν συγγενικά με κάποιον πρώην στο ίδιο αξίωμα

Aν μάλιστα συνυπολογιστεί και η προκαποδιστριακή εποχή ως ο τρίτος που παραλαμβάνει την πρωθυπουργική σκυτάλη με παρόμοιο τρόπο. Δηλαδή από παππού σε εγγονό... Oπωσδήποτε , όμως , είναι χωρίς προηγούμενο η πολιορκία και η εκπόρθηση από στενούς συγγενείς πρώην ηγετών της χώρας του πρωθυπουργικού γραφείου τα τελευταία τριάντα χρόνια. Aπό το 1980 μέχρι σήμερα, οι πέντε από τους έξι εκλεγμένους πρωθυπουργούς ήταν συγγενείς πρώην προέδρων ελληνικών κυβερνήσεων...

Tο φαινόμενο προσφέρεται για πολλαπλές αναλύσεις. Aν συνδυαστεί και με το γεγονός ότι στα ελληνικά κοινοβουλευτικά χρονικά κι άλλοι, ακόμη περισσότεροι, συγγενείς, εξ αίματος ή αγχιστείας, πρωθυπουργών έχουν, επίσης, γίνει πρωθυπουργοί, αποκτά ευρύτερες διαστάσεις.

• Συνωστισμός

Aν, ακόμη, ιδωθεί το ίδιο φαινόμενο με φόντο το νεοελληνικό πολιτικό ορίζοντα διαφορετικών εποχών, όπου συνήθως παρατηρείται συνωστισμός απογόνων υπουργών και βουλευτών σε υπουργικά γραφεία και τα έδρανα της Bουλής, αρχίζει η αμφιβολία για την ποιότητα του αντιπροσωπευτικού συστήματος.

O καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου K. Xρυσόγονος σε μια πρόσφατη προσέγγιση του φαινομένου (« H Iδιωτική δημοκρατία», από τις πολιτικές δυναστείες στην κλεπτοκρατία») , συμπεραίνει σχετικά: «Πολιτικές ‘δυναστείες’ υπήρχαν στην Eλλάδα από το 19ο αιώνα και εξακολουθούν να υφίστανται και σήμερα σε όλα τα επίπεδα. Έτσι από τους 93 πρωθυπουργούς που θήτευσαν από το 1828 έως το 2007 (συνυπολογίζοντας και τις κυβερνήσεις δοσιλόγων κατά τη διάρκεια της Kατοχής), τουλάχιστον 21, δηλ. ποσοστό 22,5%, συνδέονταν μεταξύ τους με στενή συγγενική σχέση, σε ευθεία (πατέρας και γιος και σε μια περίπτωση και εγγονός) ή σε πλάγια γραμμή (θείος και ανιψιός ή εξάδελφοι)».

Tο σχετικά μεγάλο ποσοστό, το οποίο τεκμηριώνει με την αναφορά ηγετικών τζακιών, δεν είναι πλήρες. Aπό μια πιο εξαντλητική έρευνα της οικογενειακής κατάστασης όλων των νεοελλήνων πρωθυπουργών, κάποιου είδους συγγενικές σχέσεις με προηγούμενους αρχηγούς κυβερνήσεων, προκύπτει ότι έχει πολύ μεγαλύτερος αριθμός (37 πρωθυπουργοί και ποσοστό που πλησιάζει το 40%)!

H «κληρονομική» διαδοχή σε αιρετά αξιώματα δεν είναι ασφαλώς αποκλειστικά ελληνικό φαινόμενο. Aλλά η συχνότητά της στα καθ΄ ημάς αποτελεί μια διεθνή πρωτοτυπία.

• Ερμηνείες

Δυστυχώς, δεν υπάρχουν έγκυρες αναλυτικές μελέτες με ερμηνείες του φαινομένου. Mε λίγες εξαιρέσεις οι σχετικές αναφορές εξαντλούνται σε μάλλον συγκυριακές - επιφανειακές αναλύσεις του τύπου «οικογενειοκρατία», «πολιτικά τζάκια», «δυναστείες» και τα συναφή. Συνήθως γίνεται επίκληση της ισχύος, του πραγματικού ή μεταφορικού πλούτου, τις πελατειακές σχέσεις κι άλλα παρόμοια μέσα, που διαθέτουν τα οικογενειακά πολιτικά δίκτυα.

Aσφαλώς, τα περισσότερα απ΄ αυτά ή και όλα μαζί είναι υπαρκτά. Πλην, όμως, πρόκειται για πιο πολυδρομικές επικοινωνίες μεταξύ θεσμών και προσώπων, με τον πολιτικό πολισμό μας, το πολιτικό και κομματικό σύστημα, όπως εμφανίστηκε, εξελίχτηκε και λειτουργεί. Eρωτήματα του τύπου γιατί η κληρονομική διαδοχή και οι δυναστείες εξακολουθούν όχι μόνο να επιβιώνουν, αλλά να ενισχύονται κατά καιρούς και να εγκρίνονται με τη λαϊκή ψήφο απαιτούν σύνθετες απαντήσεις.

• Oι «διαδοχές» σ’ ευθεία είτε πλάγια γραμμή

Φυσικά, εκτός από τους γιους υπάρχουν και οι άλλοι περισσότερο ή λιγότερο στενοί συγγενείς πρωθυπουργών που γίνονται πρωθυπουργοί. Aνάμεσά τους βρίσκονται:

• Aδέλφια , όπως ο Zηνόβιος Bάλβης δυο φορές το 1863 - 1864 και ο αδελφός του Δημήτριος το 1886.
• Ξαδέλφια , όπως ο Θεόδωρος Δηληγιάννης πέντε φορές το 1885, 1890, 1895, 1902, 1904 και Nικόλαος το 1895.
• Γαμπροί, όπως ο Mπενιζέλος Pούφος του Γ. Kουντουριώτη
• H πιο συνηθισμένη, όμως, διαδοχή είναι μεταξύ θείου και ανιψιού:
• Kυριακούλης και Στυλιανός Mαυρομιχάλης το 1909 και 1963 αντιστοίχως.
• Παναγής και Kωνσταντίνος Tσαλδάρης. O θείος έγινε δυο φορές πρωθυπουργός (1932 και 1933), ο ανιψιός τρεις (1946 και 1947).
• Δημήτριος Γούναρης και Παναγιώτης Kανελλόπουλος. O πρώτος το 1915 και 1917, ο δεύτερος το 1945 και 1967.
• Eλευθέριος Bενιζέλος και Kωνσταντίνος Mητσοτάκης (ο επίτιμος είχε συγγένεια με τον εθνάρχη).
• Kωνσταντίνος Kαραμανλής και Kώστας Kαραμανλής.
• Συγγενικές σχέσεις είχαν μεταξύ τους κι άλλοι πρωθυπουργοί. Aνάμεσά τους:
• O Aλέξανδρος Mαυροκορδάτος με τον Σπυρίδωνα Tρικούπη
• O Aλ. Kορυζής, με τον Aλ. Kουμουνδούρο.
• Oι Πέτρος Bούλγαρης και Aντώνης Kριεζής με τον Δημήτριο Bούλγαρη.
• O Aνδρέας Mεταξάς με τον Iωάννη Mεταξά.
• O Σπυρίδων Λάμπρου με τον Παναγή Tσαλδάρη.

• Συγγένειες πρώτου βαθμού

A) Aπό παππού σε γιο και εγγονό

1. O Δημήτριος Pάλλης (1844-1921) πέντε φορές πρωθυπουργός (1897, 1903, 1905, 1909 και 1920-21). O γιος του Iωάννης (1878-1946) μια φορά (κατοχικός 1943-44). Γιος και εγγονός ήταν ο Γεώργιος (1918-2006) μια φορά πρωθυπουργός ( 1980-81). Aξίζει να σημειωθεί ότι Γ. Pάλλης ήταν και εγγονός πρωθυπουργού από τη μητέρα του (κόρη του Γ. Θεοτόκη).
2. O Γεώργιος Παπανδρέου (1888-1968) τέσσερις φορές πρωθυπουργός (1944, 1944-1945, 1963 και 1964-65 ). O Aνδρέας Παπανδρέου (1919-1996) τρεις (1981-85, 1985- 89 και 1993-96). O εγγονός και γιος Γιώργος μόλις άρχισε την πρώτη θητεία.
3. O Διομήδης Kυριακός (1811-69) κατέκτησε το αξίωμα μια φορά (1863). Tο ίδιο και ογδόντα χρόνια αργότερα (1949) ο εγγονός του Aλέξανδρος Διομήδης - Kυριακός (1875-1951)

Στην ίδια κατηγορία θα μπορούσε να προστεθεί άλλη μια περίπτωση. Πρόκειται για τον Γεώργιο Kουντουριώτη (1782-1858) , που κάθισε στην καρέκλα μια φορά (1848) και ο εγγονός του Παύλος (1855-1935) έγινε Πρόεδρος της Δημοκρατίας (1924-1929).

B) Aπό πατέρα σε γιο

1. O Σπυρίδων Tρικούπης (1788-1873) υπήρξε ο πρόεδρος (πρωθυπουργός) του πρώτου νεοελληνικού υπουργικού συμβουλίου (1833). O γιος του Xαρίλαος (1832-1896) διατέλεσε εφτά φορές πρωθυπουργός ((1875, 1878, 1880, 1882-85, 1886-90, 1892-3 και 1893-1895).
2. O Θρασύβουλος Zαΐμης (1825-1889) δυο φορές πρωθυπουργός (1869-70 και 1871). O γιος του Aλέξανδρος οχτώ φορές πρωθυπουργός (1897, 1901, 1915, 1916, 1917, 1926, 1927 και 1928) και Πρόεδρος της Δημοκρατίας (1929-1935). Aς προστεθεί ότι ο Aνδρέας πατέρας του πρώτου και παππούς του δεύτερου είχε διατελέσει πριν την έλευση του Kαποδίστρια και μετά τη δολοφονία του πρόεδρος της «Διοικητικής Eπιτροπής Eλλάδος» (αξίωμα ανάλογο του πρωθυπουργού).
3. O Eλευθέριος Bενιζέλος (1864-1936) εννιά φορές πρωθυπουργός (1910-15, 1915, 1917-20, 1924, 1928-29, 1929-32, 1932, 1932-33, 1933) . O γιος του Σοφοκλής ορκίστηκε πέντε φορές (1944 και κατά διαστήματα το 1950-51).
4. O Γεώργιος Θεοτόκης (1844-1916) τέσσερις φορές (1899-1901, 1903 και 1903-05) . O γιος του Iωάννης (1880-1961) μια (1950).

• ΤΟΥ ΤΑΚΗ ΚΑΤΣΙΜΑΡΔΟΥ, Ημερησία, 10/10/2009

ΠΑΣΟΚ - ΝΔ 35 Χρόνια: Tα γενέθλια του δικομματισμού

	ΕΙΔΗΣΕΙΣ :: ΚΟΙΝΩΝΙΑ :: ΕΙΔΙΚΕΣ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

ΝΕΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ 4 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1974 - ΠΑΣΟΚ 3 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 1974

14/9/2009 1:17:31 μμ

Τόσο η εμφάνιση όσο και τα επιχειρήματα και οι διατυπώσεις του Κωνσταντίνου Καραμανλή σε εκείνες τις πρώτες μεταδικτατορικές ημέρες παρέπεμπαν ευθέως στην εικόνα του «Εθνάρχη», που με αξιοθαύμαστη στρατηγική δεινότητα οικοδομούσε ο ίδιος για τον εαυτό του, ακόμη και όσο βρισκόταν εξόριστος στο Παρίσι. Ο Καραμανλής δεν είχε ανάγκη από ιδεολογική πλατφόρμα. Δεν επέστρεψε από το Παρίσι για να ηγηθεί ενός κόμματος επέστρεψε για να κυβερνήσει τη χώρα στην πιο κρίσιμη για τη νεότερη ιστορία της περίοδο και να την οδηγήσει σε αυτό που οραματιζόταν ο ίδιος για το μέλλον της.

Η Νέα Δημοκρατία, λοιπόν, ιδρύεται στις 4 Οκτωβρίου, αφού ο ηγέτης έχει προηγουμένως αναλάβει δικαιωματικά την εξουσία, σε καθεστώς γενικής αποδοχής. Η ίδρυση γίνεται χωρίς μεγάλες φιέστες και μαζικές συγκεντρώσεις. Ο ιδρυτής της μιλάει για ένα κόμμα που σκόπευε να κάνει πράξη το όνομά του και να δώσει στον τόπο μια νέα δημοκρατία, ενώ δεν παραλείπει να αναφερθεί στο ευρωπαϊκό όραμά του, για μια Ελλάδα η οποία θα αποκτούσε εξέχουσα θέση στην Ευρώπη, όπου δικαιωματικά ανήκει.

Στην επίσημη ανακοίνωση της ίδρυσης της Νέας Δημοκρατίας, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής χαρακτηρίζει «πολιτικό θαύμα» την ομαλή μετάβαση από τη δικτατορία στην ελευθερία, ενώ χωρίς περιττή μετριοφροσύνη λέει: «Θεώρησα καθήκον μου να δημιουργήσω μίαν ευρεία και ζωντανή πολιτική παράταξη». Απευθυνόμενος στους πολίτες, δεν παραλείπει τις αναφορές στο ένδοξο παρελθόν της χώρας, στην πολιτιστική κληρονομιά και στις δυνατότητες των Ελλήνων. Οσο για το νεοσύστατο κόμμα του, σημειώνει ότι «είναι η πολιτική παράταξις που ταυτίζει το Εθνος με τον Λαόν, την Πατρίδα με τους ανθρώπους της, την Πολιτεία με τους Πολίτες της, την Εθνική Ανεξαρτησία με την Λαϊκή Κυριαρχία, την Πρόοδο με το Κοινό Αγαθό, την Πολιτική Ελευθερία με την Έννομη Τάξη και την Κοινωνική Δικαιοσύνη».

Η ιδεολογική ατζέντα του κόμματος έχει πλέον μετακινηθεί σημαντικά από την αντίστοιχη της συντηρητικότερης προδικτατορικής ΕΡΕ. Ο Καραμανλής, έχοντας αντιληφθεί την ανάγκη των καιρών αλλά και την απειλή της κεντροαριστεράς, προχωρά σε τολμηρή ανανέωση των θέσεων του κόμματός του, ενόψει και των πρώτων εκλογών μετά την πτώση της Χούντας, στις 17 Νοεμβρίου του 1974. Είναι ο κατάλληλος χρόνος και είναι ο κατάλληλος άνθρωπος. Και ουδείς διανοείται να τον αμφισβητήσει.

Η κατάρρευση της Χούντας και η αποκατάσταση της δημοκρατίας δεν ήταν επαρκείς συνθήκες για να επιστρέψει ο Ανδρέας Παπανδρέου στην Ελλάδα, καθώς δεν είχε εκλείψει ο κίνδυνος σύλληψής του. Ετσι η δική του άφιξη δεν έγινε παρά στις 16 Αυγούστου, χωρίς πάντως να στερείται ενθουσιασμού και συμβολισμών. Ο μελλοντικός ηγέτης του ΠΑΣΟΚ, μάστορας της επικοινωνίας, εμφανίστηκε στη σκάλα του αεροπλάνου φορώντας πουκάμισο με τον χαρακτηριστικό γιακά της εποχής και φυσικά χωρίς γραβάτα, σε αντίθεση με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, ο οποίος είχε επιλέξει άψογο μπλέιζερ και ακριβά μανικετόκουμπα. Σηματοδοτώντας και τον τρόπο με τον οποίο σκόπευε να πολιτευθεί, ο Ανδρέας Παπανδρέου συνοδευόταν από έμπιστους φίλους, οι οποίοι αργότερα ανέλαβαν θέσεις κλειδί στο κόμμα και στις κυβερνήσεις του.

Για την ίδρυση του ΠΑΣΟΚ χρειάστηκαν, ωστόσο, μόλις 18 ημέρες. Η απόλυτη ηγεμονία του Ανδρέα υπερκάλυπτε οποιαδήποτε σκέψη για χρονοβόρες και πολύπλοκες διαδικασίες. Αλλωστε, ο ίδιος ο αρχηγός, επιστρέφοντας από την εξορία, είχε καταστήσει σαφείς τις προθέσεις του. Το βασικό πρόβλημα της χώρας είναι η εξάρτησή της από τις ΗΠΑ. Αυτή, λοιπόν, θα ήταν και η ιδεολογική πλατφόρμα. Η ιδρυτική διακήρυξη του ΠΑΣΟΚ, γνωστή και ως «Διακήρυξη της 3ης του Σεπτέμβρη», απείχε κατά πολύ από την ατζέντα του τότε Κέντρου, το οποίο ο Παπανδρέου θεωρούσε ήδη πολιτικά ξεπερασμένο.

Στο πλαίσιο, λοιπόν, της ριζοσπαστικοποίησης του κόμματος, χαρακτηρίζει την επταετία και την τουρκική εισβολή στην Κύπρο ως «σκληρή έκφραση της εξάρτησης της Ελλάδας από το ιμπεριαλιστικό κατεστημένο των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ», ενώ κάνει λόγο για «αποικιοποίηση της Ελλάδας από το Πεντάγωνο» και καταγγέλλει την «ιμπεριαλιστική κατοχή». Στους στόχους του Κινήματος αναφέρει τη «δημιουργία πολιτείας απαλλαγμένης από ξένο έλεγχο ή επεμβάσεις, από επιρροή της οικονομικής ολιγαρχίας, ταγμένης στην προστασία του έθνους και στην υπηρεσία του λαού». Μιλάει για «κοινωνικοποίηση του χρηματοδοτικού συστήματος και των βασικών μονάδων παραγωγής», για «αποκεντρωμένο κοινωνικό προγραμματισμό της οικονομίας», για εξουσία στην τοπική αυτοδιοίκηση.

Λίγες εβδομάδες αργότερα, μιλώντας από το βήμα της Βουλής, απαντώντας στον πρωθυπουργό Καραμανλή που είχε δηλώσει ότι «η Ελλάς ανήκει εις την Δύσιν», δηλώνει το περίφημο: «Η Ελλάδα ανήκει στους Ελληνες».

ΦΑΙΗ ΚΑΡΑΒΙΤΗ

Το χθες και το σήμερα της Αντας Παπανδρέου

▅ Το πορτρέτο της αεροναυπηγού από την Πάτρα που βρίσκεται στο πλευρό του Πρωθυπουργού

Πρωί Κυριακής, εκεί γύρω στις 8.30, και το προάστιο της Νέας Ερυθραίας βρίσκεται σε ρυθμούς ανάπαυσης ανακτώντας δυνάμεις έπειτα απ΄ ό,τι έγινε το Σάββατο. Στο εστιατόριο-αρτοποιείο «Εric Κayser» ελάχιστα τραπέζια έχουν κόσμο.

Σε ένα από αυτά η σύζυγος του Γιώργου Παπανδρέου Αντα πίνει τον καφέ της δοκιμάζοντας ποικιλίες γαλλικών κρουασάν. Η εικόνα είναι οικεία στους λίγους θαμώνες του χώρου που δεν διαταράσσουν τις προσωπικές της στιγμές. Διαισθάνονται ότι η Αντα Παπανδρέου θέλει να ζήσει τη μικρή κυριακάτικη απόλαυση, όπως ο καθένας από αυτούς.

Στην παρέα της συνήθως είναι είτε η μητέρα της Θεανώ- όποτε έρχεται στην Αθήνα από την Πάτραείτε η αδελφή της Μπέτυ είτε οι στενές της φίλες και παλιές της συμμαθήτριες από το Αρσάκειο Πατρών. Η σύζυγος του Γιώργου Παπανδρέου διατηρεί τις παλιές της φιλίες και περνά από κόσκινο κάθε καινούργια γνωριμία, επιφυλακτική αλλά και προσιτή εκεί που εκτιμά ότι πρέπει να είναι.

Οι δημοσιογράφοι που συνόδευαν τον Γ. Παπανδρέου στις αποστολές του εκτός Ελλάδας όταν ήταν υπουργός Εξωτερικών αναφέρουν ότι η Αντα Παπανδρέου κατά τη διάρκεια των αεροπορικών ταξιδιών εντασσόταν αρκετές φορές στην παρέα τους. «Ηταν ζεστή, φιλική και ανθρώπινη» θυμούνται. Ανοιχτή σε συζητήσεις- όχι όμως για πολιτικά θέματα-, η Αντα Παπανδρέου είχε πάντα κάτι να πει, «συνήθως εναλλακτικής άποψης» όσον αφορά τις θεατρικές και κινηματογραφικές προτιμήσεις της, τα βιβλία, τη γεύση και τα ψώνια. «Δεν ήταν σαν τη Νατάσα που ο Καραμανλής φρόντιζε να την κρατά πάντα σε απόσταση από τους δημοσιογράφους...».

Αντισυμβατική, διακριτική και πάντα με συγκεκριμένες θέσεις. Η Αντα Παπανδρέου δεν είναι μια συνηθισμένη σύζυγος πρωτοκλασάτου πολιτικού. Ψωνίζει από το Ζara Κηφισιάς αλλά και τον Αrmani- με την αντιπρόσωπο του οίκου στην Ελλάδα μάλιστα συνδεόταν παλαιότερα με φιλία.

Δεν έχει εμφανιστεί παρά μόνο ελάχιστες φορές στο κατάστημα της οδού Αργυροπούλου που εισάγει πανάκριβους οίκους υψηλής ραπτικής, δημοφιλέστατο στις κυρίες των βορείων προαστίων. Από εκεί έχει αγοράσει λίγα κομμάτια και μάλιστα από τις φθηνότερες συλλογές του.

Ποτέ δεν έχει κάνει επίσημη εμφάνιση κρατώντας κάποια ακριβή

Με τον κ. Γ. Παπανδρέου. Συναντήθηκαν το 1985 σε κομματική συνεστίαση στο Ρίο και παντρεύτηκαν τέσσερα χρόνια μετά στο Καλέντζι Αχαΐας

τσάντα που να «βγάζει μάτι». Και σε δημόσια εμφάνισή της στην εφετινή Διεθνή Εκθεση Θεσσαλονίκης εντυπωσίασε: «Μα να μη φορά ούτε ένα κόσμημα;» αναρωτήθηκαν όσοι την είδαν. Ισως τυχαία, ίσως και όχι. Αν κάτι πάντως αποφεύγει η Αντα Παπανδρέου είναι η κραυγαλέα αισθητική σε όλες τις εκφάνσεις της. Παρ΄ ότι της αρέσει να μαγειρεύει και να αναλαμβάνει ενεργό ρόλο οικοδέσποινας στα δείπνα του ζεύγους στο σπίτι τους στο Καστρί, η Αντα Παπανδρέου ως ψαροφάγος αγαπά το «Καστελόριζο» στη Νέα Κηφισιά αλλά και την ιταλική κουζίνα του «La Strada» στο Νέο Ψυχικό. Προτιμά τις «off Βroadway» θεατρικές παραστάσεις, έχει αδυναμία στη γαλλική λογοτεχνία, την οποία μάλιστα έχει σπουδάσει, ακούει τζαζ, Ελένη Τσαλιγοπούλου και Χαρούλα Αλεξίου.

«... Θα πει πως είναι το τιμόνι και τα φρένα μας γερά/ θα πει πως έχω αγαπηθεί κι απ΄ τον Θεό/ θα πει χαλάλι στον χαμό και πες το ακόμα μια φορά/ να ΄μαι καλά, να ΄σαι καλά, να σ΄ αγαπώ...».

Είναι οι στίχοι ενός από τα αγαπημένα της τραγούδια διά στόματος Χ. Αλεξίου. Ισως καθρεφτίζει σε έναν βαθμό τη σχέση της με τον Γιώργο Παπανδρέου.

Η τυχαία συνάντηση το ΄60, η διαγραφή από την ΠΑΣΠ και ο γάμος

Με την ηθοποιό Νόνικα Γαληνέα (δεξιά) το 2005. Κάτω, με τον σύζυγό της και τον συνθέτη Σταύρο Ξαρχάκο

Ημοίρα είχε κλείσει από νωρίς το μάτι στον Γιώργο Παπανδρέου και στην Αντα Παπαπάνου, κόρη του Πάνου Παπαπάνου, δικηγόρου γνωστού για τις δημοκρατικές πεποιθήσεις του στην κοινωνία των Πατρών. Στις αρχές της δεκαετίας του ΄60, περίπου 20 χρόνια προτού συναντηθούν για να ανακαλύψουν ότι τους ενώνουν πολλά (οι πολιτικές τοποθετήσεις, η εμπειρία τους στο εξωτερικό, το ενδιαφέρον τους για τις σύγχρονες τεχνολογίες, η καταγωγή και ένα χαμηλών τόνων προφίλ), η 10χρονη Αντα και ο λίγο μεγαλύτερός της Γιώργος Παπανδρέου είχαν βρεθεί στην Αχαΐα την οποία ο Ανδρέας Παπανδρέου επισκέφθηκε οικογενειακώς επιστρέφοντας από τις ΗΠΑ.

Τότε της είχαν κάνει περισσότερο εντύπωση η Σοφία και ο Αντρίκος γιατί ήταν κατάξανθοι. Η φωτογραφία όμως αυτής της συνάντησης υπάρχει ακόμη ως πειστήριο των συμπτώσεων της ζωής. Η οποία για τις επόμενες δύο δεκαετίες κύλησε χωριστά για τον γιο του ιδρυτή του ΠαΣοΚ και για τη μικρή αρσακειάδα των Πατρών.

Λέγεται ότι ύστερα από δική της επιθυμία πέρασε τα γυμνασιακά της χρόνια σε δημόσιο σχολείο στην πλατεία του Αγίου Γεωργίου. Η συνέχεια είναι λίγο-πολύ γνωστή. Η Αντα Παπαπάνου περνάει στο Πολυτεχνείο και δραστηριοποιείται στη Νεολαία ΠαΣοΚ, από όπου όμως διαγράφεται. Ωστόσο συνεχίζει να συνδικαλίζεται ως μαχητική φοιτήτρια που ζει στους παλμούς μιας δεκαετίας γεμάτης αμφισβήτηση όπως αυτή του 1970.

Από τότε ξεκινά ο στενός φιλικός σύνδεσμος με τον τότε συμφοιτητή της και μετέπειτα δημοσιογράφο Γιάννη Διακογιάννη. Ο Διακογιάννης, ο οποίος έφυγε νωρίς από τη ζωή το 2006, υπήρξε από τους ελάχιστους ανθρώπους από τον χώρο του Τύπου που έχει εμπιστευθεί η Αντα Παπανδρέου, δεδομένου ότι πάντα τηρούσε επιφυλακτική στάση ως προς τα ΜΜΕ. Είναι χαρακτηριστικό ότι ως σήμερα έχει δώσει ελάχιστες συνεντεύξεις και σε επιλεγμένα πρόσωπα.

Αποφοιτώντας από το Πολυτεχνείο η νεαρή Αντα Παπαπάνου αναχωρεί για την Οτάβα του Καναδά, όπου κάνει το μεταπτυχιακό της, για να πάρει μάστερ Αεροναυπηγικής στον Τομέα Αντοχής Υλικών. Σε κάποιο από τα ταξίδια της στην Ελλάδα το 1985 δέχεται τηλεφώνημα από την οικογενειακή φίλη Κούλα Αγγελοπούλου προκειμένου να παραστεί σε πολιτική συγκέντρωση με τιμώ μενο πρόσωπο τον Γιώργο Παπανδρέου.

Στην έξοδο του Αττικού Νοσοκομείου με τον σύζυγό της τον Φεβρουάριο του 2007

«Ημουν αρνητικά προκατειλημμένη» είχε πει η ίδια σε κοινή της συνέντευξη με τον Γιώργο Παπανδρέου που έδωσαν τον Μάρτιο του 2000 στον «Ταχυδρόμο». Ισως διότι η ιστορία της διαγραφής να μην είχε ξεχαστεί ακόμη. Γρήγορα ωστόσο διαφορετικά αισθήματα διαδέχονται τις επιφυλάξεις της πρώτης στιγμής. Η αμοιβαία έλξη επισφραγίζεται το ίδιο βράδυ στην κομματική συνεστίαση στο κέντρο του Μαλαρέτου στο Ρίο, όπου ο Γιώργος Παπανδρέου έχει επιμείνει να προσκαλεστεί η Αντα. Το 1989 το ζευγάρι παντρεύεται στο Καλέντζι Αχαΐας, με παραδοσιακό γλέντι όπου σερβιρίστηκε γίδα βραστή.

Το 2004, όταν ο Γιώργος Παπανδρέου αναλαμβάνει αρχηγός του ΠαΣοΚ, η Αντα Παπανδρέου εγκαταλείπει κάθε επαγγελματική ενασχόληση με το αντικείμενο των σπουδών της. Για εκείνη η νέα αποστολή της είναι πιο ιερή. Αφοσιώνεται στην οικογένειά της και παρακολουθεί προσεκτικά αλλά από απόσταση την πορεία του συζύγου της. Τη μόνη πολυτέλεια που θα επιτρέψει πλέον στον εαυτό της κατά τη διάρκεια του έγγαμου βίου της είναι ένα δεύτερο μεταπτυχιακό, στη γαλλική λογοτεχνία. Λέγεται ότι στη δοκιμασμένη σχέση του Γιώργου και της Αντας Παπανδρέου εκείνη έχει τον ρόλο της «ήρεμης δύναμης». Οι άνθρωποι του στενού τους περιβάλλοντος επιμένουν: «Μόνο η Αντα μπορεί να λειτουργήσει εκτονωτικά στις αγωνίες του...».

Διακοπές στην Πάρο το 1990, κρατώντας αγκαλιά τη μικρή Μαργαρίτα-Ελένη. Ο κ. Γ. Παπανδρέου με τον γιο του Αντρίκο και πίσω του ο αδελφός του Νίκος

OΓιώργος και η Αντα Παπανδρέου αποτελούν μια καλή ομάδα. Εκείνη συμμετέχει στους προεκλογικούς αγώνες του και κυκλοφορεί με φωτοτυπίες των λόγων του ανά χείρας. Εκείνος δύσκολα την αποχωρίζεται. Πρωτοκλασάτο στέλεχος του ΠαΣοΚ (με δύο διαζύγια στο ενεργητικό του) εξέφραζε

Ταΐζοντας τη μικρή Μαργαρίτα-Ελένη με το μπιμπερό

την έκπληξή του πρόπερσι το καλοκαίρι στην Πάρο επειδή ο Γιώργος Παπανδρέου «έκανε διακοπές συνεχώς δίπλα στη σύζυγό του...».

Πότε αναγκάζεται (εκ των πραγμάτων) να την αφήσει κατά τη διάρκεια των καλοκαιρινών τους αποδράσεων; Οταν ασχολείται με περισσότερο εξτρίμ- για τα δικά της γούστα- σπορ, αν και η ίδια δεν αποφεύγει την άθληση: πέρυσι το καλοκαίρι «χανόταν» με το κανό της στη θάλασσα κατά τη διάρκεια των διακοπών τους.

Και μπορεί τον τελευταίο χρόνο να έκανε πολλές φορές τη διαδρομή Αθήνα- Λονδίνο για να συναντήσει την κόρη τους, τη 19χρονη Μαργαρίτα-Ελενα, που σπουδάζει Βιολογία σε Πανεπιστήμιο του Λονδίνου (ο Γιώργος Παπανδρέου έχει ένα ακόμη παιδί, τον 27χρονο Αντρίκο, από τον πρώτο του γάμο με την κυπριακής καταγωγής Εύα Ζησιμίδου), η Αντα Παπανδρέου όμως πάντα διαθέτει χρόνο και για επισκέψεις στα θεωρεία της Βουλής, όταν ο σύζυγός της πρόκειται να απευθύνει κάποια σημαντική ομιλία.

«Δεν τα είπε πολύ καλά;» είχε ρωτήσει κάποτε κοινοβουλευτικό δημοσιογράφο μόλις ο Γιώργος Παπανδρέου κατέβηκε από το βήμα. Ηταν μια σπάνια έκρηξη αυθόρμητου ενθουσιασμού της.

• ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΛΥΜΠΕΡΟΠΟΥΛΟΥ | ΤΟ ΒΗΜΑ, Κυριακή 11 Οκτωβρίου 2009

«Αν δεν ήμουν Παπανδρέου, θα δούλευα σε γκέτο»

• Το πρώτο ταξίδι στην Ελλάδα, το «βαρύ χέρι» του Γέρου, τα μεταπτυχιακά στη Σουηδία και οι αποδράσεις στην Πάρο
• Άγνωστα στιγμιότυπα από τη ζωή ενός Πρωθυπουργού... που δεν ήθελε να γίνει πολιτικός

Ήταν ξημέρωμα Σαββάτου, μία εβδομάδα μετά τις ευρωεκλογές, όταν ο Γιώργος Παπανδρέου έφτανε στο λιμάνι του Πειραιά. Μαζί του στο χρυσαφί υβριδικό αυτοκίνητο ήταν η γυναίκα του, η Άντα. Οι ναυτεργάτες ξαφνιασμένοι έσπευδαν να χαιρετίσουν τον χαμογελαστό πολιτικό. Έξι μέρες πριν ήταν ο μεγάλος νικητής των εκλογών, αλλά τώρα ήταν ένας από τους πρωινούς εκδρομείς- ο πιο ορεξάτος μάλλον.

Πενήντα χρόνια πριν στο ίδιο λιμάνι ένας άλλος Παπανδρέου, ο Γέρος της Δημοκρατίας, ήταν αυτός που περίμενε το πλοίο. Υπερωκεάνιο από την Αμερική. Επιβάτες εκατοντάδες και ανάμεσά τους ο Ανδρέας, η Μαργαρίτα, ο Γιώργος, ο Νίκος, ο Αντρίκος, η Σοφία. Όλη η οικογένεια μαζί. Ο Γιώργος ήταν τότε 6- 7 χρόνων. Ήταν η πρώτη φορά που ερχόταν στην Ελλάδα και η πρώτη φορά που θα συναντούσε τον ξακουστό παππού του. Ιδού πώς μου περιέγραψε κάποτε εκείνο το πρώτο του ταξίδι προς την Ελλάδα, ο σημερινός Πρωθυπουργός. «Είχαμε ξεκινήσει από τη Νέα Υόρκη. Ταξιδεύαμε 14 ημέρες. Ήμασταν και τα τέσσερα παιδιά μαζί σε έναν κόσμο μυθικό. Κλεισμένοι μέσα στο πλοίο, αλλά ελεύθεροι. Είχαμε μάθει όλα τα σημεία του πλοίου, τα αμπάρια, τις μηχανές, τις κουζίνες, τους κινηματογράφους. Φτάνουμε στον Πειραιά και βλέπουμε να φτάνει στην προβλήτα ένα μαύρο αμάξι, αμερικανικό, λίγο παλιό, και να βγαίνει ένας άντρας ψηλός με καπέλο. Το πρώτο που έκανε ήταν να μας πιάσει το μάγουλο, να μας το στρίψει και να μας χαστουκίσει! Μεγάλο χέρι και βαρύ. Τα ΄χασα. Αυτό στην Αμερική δεν ήταν χαιρετισμός, δεν μπορούσαμε να καταλάβουμε. Στην Αμερική δεν σε πλησίαζαν καν. Στην Ελλάδα σφαλιάρα και μετά αγκαλιά. Αλλά τον αγαπήσαμε πάρα πολύ τον παππού μας, γιατί ήταν πολύ ζεστός άνθρωπος, πάντα ρωτούσε για εμάς, πηγαίναμε κάθε Σάββατο και τον βλέπαμε στο Καστρί».

Η συνέχεια είναι γνωστή. Ο μικρός Γιώργος ακολούθησε στις αρχές της δεκαετίας του ΄60 τον Γέρο της Δημοκρατίας στις εκστρατείες του στην Αχαΐα, μέχρι που το 1967 η μητέρα του τον έβαλε σε ένα αεροπλάνο με προορισμό την δική της γενέτειρα, το Σικάγο. Λίγες μέρες πριν, η Αστυνομία τον είχε πιάσει να γράφει συνθήματα στους δρόμους. Και στο κολέγιο είχε προλάβει να πλακωθεί με έναν Λιάπη (ήταν στα χρόνια του Ανένδοτου Αγώνα, αλλά κανείς, ούτε ο ίδιος, δεν θέλει να πει ποιος από τους Λιάπηδες ήταν).

• Η περιπλάνηση.

Η περιπλάνησή του στον κόσμο (Σουηδία, Καναδάς, Μασαχουσέτη, Λονδίνο) θα κρατήσει δέκα χρόνια. «Αν δεν ήμουν Παπανδρέου, θα ήθελα να δουλεύω σε γκέτο μαύρων», θα μου εξομολογηθεί κάποια στιγμή ο κοινωνιολόγος Γιώργος Παπανδρέου, αναπολώντας αυτή την περιπετειώδη δεκαετία. Συνομιλούσαμε ενώ ταξιδεύαμε με το κυβερνητικό Φάλκον για τη Γαλλία. Ήταν ήδη υπουργός Εξωτερικών, η δερμάτινη τσάντα του ήταν ασήκωτη από τους φακέλους και στο σπαστό τραπεζάκι είχε ακουμπήσει ένα υπερσύγχρονο Μini Disk γεμάτο «μουσικές».

«Από την οικογένεια όταν έκανα τα μεταπτυχιακά δεν πήρα δραχμή. Δεν ήθελα να πάρω. Ήταν συμφωνία: “Θα πάω να κάνω μόνος μου μεταπτυχιακά”». Δούλεψε λοιπόν ως μετανάστης- κυρίως στη Σουηδία, τη χώρα όπου οι πρωθυπουργοί κυκλοφορούν χωρίς φρουρά στους δρόμους. Μου είχε διηγηθεί μάλιστα ο Γιώργος Παπανδρέου πόσο είχε εντυπωσιαστεί όταν συνάντησε μια μέρα τον Ούλοφ Πάλμε φορτωμένο με σακούλες σούπερ μάρκετ.

Τώρα όμως- στην ιστορία που άρχισα να σας γράφω- είναι στο πλοίο που ταξιδεύει για Πάρο. Ένας μόνο αστυνομικός από τη φρουρά του παρακολουθεί διακριτικά τις ατέλειωτες χειραψίες του με τους καλοκαιρινούς εκδρομείς. «Πώς πάμε;». Αυτό είναι το αγαπημένο του ερώτημα προς αυτούς που το πρόσωπό τους μαρτυρά μια ενδιαφέρουσα ζωή. Και είναι ικανός να σταθεί εκεί- στην κουπαστή, στην ουρά για το καφέ, στο βιβλιοπωλείο, πάνω από το ζευγαράκι που γρατζουνάει μια κιθάρα- και να ακούσει μια ιστορία. Όσο πιο πρωτότυπη η ιστορία τόσο περισσότερη ώρα θα μείνει. Τα ίδια έκανε και στη Λαϊκή Επιμόρφωση, στα μέσα της δεκαετίας του ΄80. Αξιοποιούσε κάθε ευκαιρία για να ακούσει τους «απόκληρους» εκείνης της εποχής. Τσιγγάνους, μουσουλμάνους, εξαρτημένους από ουσίες, φυλακισμένους, ανύπαντρες μητέρες. Σε κάθε παραμελημένη κοινωνική ομάδα ήθελε να στήσει και ένα Κέντρο Λαϊκής Επιμόρφωσης, άλλοι να μάθουν γράμματα και άλλοι μια τέχνη. Κάπως έτσι κατέληξε να υπερασπίζεται ως υπουργός αυτούς που κάποιοι σύντροφοί του δεν ήξεραν καν ότι υπάρχουν. Όταν ως υπουργός Παιδείας θέσπισε ποσόστωση στα ελληνικά πανεπιστήμια για τα παιδιά της μειονότητας στη Θράκη- μέχρι τότε έφευγαν όλα για την Τουρκία- κάποιοι πρασινοφρουροί στην Αθήνα τον κατήγγειλαν ότι παραδίδει τα ελληνικά πανεπιστήμια στους ισλαμιστές. Οι δικές του ανησυχίες πάντως ήταν άλλες: «Αποδειχθήκαμε ως ΠΑΣΟΚ ανήμποροι να κόψουμε τους γόρδιους δεσμούς με τον συγκεντρωτισμό, τις πελατειακές σχέσεις και τον κρατισμό. Φανήκαμε ανήμποροι και αντί να αλλάξουμε τις δομές της εξουσίας τις χρησιμοποιήσαμε. Και αυτές μας αφομοίωσαν και μας αλλοίωσαν». «Και με ποιους θα κυβερνήσετε αφού ένα μεγάλο τμήμα του ΠΑΣΟΚ έχει αλλοιωθεί από την εξουσία;», τον ρώτησα την πρώτη φορά που διεκδίκησε την πρωθυπουργία.

• Ο ιδανικός υπουργός.

«Θα χρησιμοποιήσω νέους ανθρώπους με καινοτόμες ιδέες. Πρόσωπα που μπορούν πραγματικά να εκπροσωπήσουν τις τάσεις της σημερινής κοινωνίας», μου είχε απαντήσει. «Περιγράψτε μου έναν άνθρωπο που θα επιλέγατε για υπουργό», είχα επιμείνει: «Έντιμος, ικανός, καινοτόμος, αποτελεσματικός, ειλικρινής. Θα χρησιμοποιήσω αυτούς που θεωρώ ότι είναι αξιόλογοι. Ιδιαίτερα ανθρώπους από τον χώρο της Αριστεράς ώστε να τους δοθεί η ευκαιρία να δοκιμαστούν. Εγώ δεν έχω ταμπού». Στο λιμάνι της Πάρου - για να επιστρέψω ξανά στην αρχική μας ιστορία- οι περισσότεροι ξαφνιάζονται που βλέπουν τον νικητή των εκλογών χωρίς κουστωδία να απολαμβάνει τον νησιώτικο αέρα. Το ίδιο και στο «δεξιό» ουζερί του «Τσαχπίνη» στη Νάουσα. Αθερίνα, ουζάκι και ο Παπανδρέου να προσπαθεί ξανά να μάθει «πώς βλέπει τα πράγματα» μια παρέα νέων γυναικών. «Τι θα ήθελες να αλλάξεις;», ρωτάει τη νεώτερη. Η Άντα χαμογελάει γιατί ξέρει ότι μόλις έχει αρχίσει μια κουβέντα που δεν θα τελειώσει αν ο Γιώργος δεν πάρει όλες τις απαντήσεις. Αυτό το ενδιαφέρον του «για τα εξωτικά πουλιά», για τους ανθρώπους που δεν συνωστίζονται στα κομματικά γραφεία, κάποιες φορές έχει βάλει σε περιπέτειες την πολιτική του και κάποιες άλλες την έχει απογειώσει. Στο ξενοδοχείο τους τελικά, στον «Αstera Ρaradise» της Νάουσας, θα φτάσουν με καθυστέρηση και ενώ το μεγάλο ψάρι που έχει παραγγείλει ο Γιάννης Ραγκούσης έχει αρχίσει να ξεραίνεται από το «ατέλειωτο» ψήσιμο. Στο φαγητό όμως ο Γιώργος Παπανδρέου δεν δίνει ποτέ μεγάλη σημασία. «Εμείς ξεκοκαλίζουμε το αρνί και αυτός κάνει τζόγκινγκ με τον γιο του, τον Ανδρέα, ή ακούει μουσική με τη Μαργαρίτα, την κόρη του», θα «διαμαρτυρηθεί» ένας φίλος, που πέρασε μαζί του κάποιες φορές το Πάσχα. Άλλωστε «ο πρόεδρος δεν τρώει εδώ και πολλά χρόνια κόκκινο κρέας- σπανίως τρώει και άσπρο- έχει καταργήσει παντελώς το βούτυρο ακόμη και το πρωί και προτιμά να ρίχνει στο φρυγανισμένο του ψωμί λίγο αγουρέλαιο» και βεβαίως απεχθάνεται τους καφέδες και τα τσιγάρα.

Όση ώρα δεν πέρασε στα τραπέζια αυτές τις δύο μέρες που έμεινε στην Πάρο, τις πέρασε στη θάλασσα. Όχι πια κάνοντας σερφ, αλλά κωπηλατώντας μόνος πάνω στην ιστιοσανίδα του και εξερευνώντας όλα τα κοντινά ακρωτήρια. Το πλαστικό αδιάβροχο χρονόμετρό του, το οποίο τον συνόδευε και στα φθινοπωρινά πολιτικά ντιμπέιτ και στην ορκωμοσία του Οκτωβρίου, ίσως να είχε ακόμη κάποιους κόκκους άμμου από τις θάλασσες του Αϊ-Γιάννη Δέτη.

«Μα μπορεί ένας υποψήφιος πρωθυπουργός να κυκλοφορεί με ποδήλατο;», τον «προκάλεσα» σε μια από τις τελευταίες μας συναντήσεις.

«Υπάρχει μια εντύπωση- χαμογέλασε- ότι ένας υποψήφιος πρωθυπουργός πρέπει να έχει ένα στυλ, κάπως σκληρό, κάπως πομπώδες... Εγώ όμως είμαι αυτός που είμαι. Όταν μπήκα στην πολιτική είπα ότι θα είμαι ειλικρινής με τον εαυτό μου κι αυτό είμαι. Γιατί ένας πρωθυπουργός πρέπει να έχει έναν στόμφο που να είναι υποτίθεται πρωθυπουργικός. Τι σημαίνει πρωθυπουργικός;».

«Εμείς ξεκοκαλίζαμε το αρνί και αυτός έκανε τζόγκινγκ με τον γιο του...», θυμάται ένας φίλος

Διηγείται πόσο είχε εντυπωσιαστεί όταν συνάντησε μια μέρα τον Ούλοφ Πάλμε φορτωμένο με σακούλες σούπερ μάρκετ

ΕΙΠΕ

• Ελεύθερη Ραδιοφωνία

«Και εγώ ως νέος άκουγα πειρατικούς σταθμούς και έχει φτάσει η στιγμή να παραδεχτούμε ότι υπάρχει πια ανάγκη στη χώρα μας για ελεύθερη ραδιοφωνία. Ιδιαίτερα η νεολαία έχει ανάγκη να εκφραστεί(...) Και αυτό σε μεγάλο βαθμό μπορεί να επιτευχθεί μέσα από πιο ελεύθερα ΜΜΕ». ΡΑΔΙΟΦΩΝΟ ΤΗΣ ΕΡΤ2, 1986. Απαραίτητη διευκρίνιση: τη συνέντευξη αυτή μου την είχε δώσει ο Γ.Π. όταν όλα τα άλλα «κυβερνητικά στελέχη του ΠΑΣΟΚ» είχαν ταχθεί εναντίον της «ελεύθερης ραδιοφωνίας».

• Sex, drugs, and... ευθανασία

«Δεν καταλαβαίνω γιατί τα ομοφυλόφιλα ζευγάρια δεν μπορούν να έχουν τα δικαιώματα που έχουν και τα υπόλοιπα. Όπως και η ευθανασία είναι μια υπόθεση που θα πρέπει να κριθεί ξανά από τη σύγχρονη κοινωνία. Το ολλανδικό μοντέλο θα έπρεπε ίσως να μας απασχολήσει. Στην υπόθεση της μαριχουάνας ξέρετε ότι οι απόψεις μου ήταν πιο προωθημένες. Η απαγόρευση δεν οδήγησε πουθενά». ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ «ΤΟ ΒΗΜΑ», 2000.

• Εκκλησία

«Το ότι η Εκκλησία και το κράτος είναι “ένα”, ζημιώνει την εκκλησία, ζημιώνει το κράτος. (...) Να αναγνωρίσουμε λοιπόν την κυρίαρχη θέση της ορθόδοξης Εκκλησίας, αλλά να υπάρξει η αρχή της ανεξαρτησίας της θρησκείας στη χώρα μας». ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ «ΚΛΙΚ», 1999.

• Κυβερνητικές συνεργασίες

«Ποτέ δεν είχα πρόβλημα με τις συμμαχικές κυβερνήσεις, παρ΄ ότι γνωρίζω ότι στην Ελλάδα η έλλειψη ανοχής στη διαφορετική άποψη δυσκολεύει τις συνεργασίες. Η λέξη συμβιβασμός στο ελληνικό πολιτικό λεξιλόγιο είναι ταυτισμένη με την ήττα. Σε άλλες χώρες η λέξη συμβιβασμός είναι επιτυχία». ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ «ΚΛΙΚ», 1999.

• Ο συγκεντρωτικός Ανδρέας

«Ήμουν υπέρ του πλουραλισμού των απόψεων. Όχι ότι ο Ανδρέας ήταν αντίθετος, αλλά πίστευε ότι για να λειτουργήσει το κόμμα, ιδιαίτερα τα πρώτα χρόνια, έπρεπε να υπάρχει μια γερή, συγκεντρωτική εξουσία. Εκ των πραγμάτων βεβαίως αυτό γινόταν και λόγω της προσωπικότητάς του. Ήταν τόσο ισχυρή προσωπικότητα, ακτινοβολούσε και τα επισκίαζε όλα». ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ «ΤΟ ΒΗΜΑ», 2000.

• Γιατί ψήφισε Σημίτη το ΄96

«Πάντα πίστευα ότι ένας οργανισμός επιβιώνει όταν προσαρμόζεται. Όταν μπορεί και επιλέγει πρόσωπα τα οποία πιθανόν να μην είναι η φυσική συνέχεια του παρελθόντος. Ο Σημίτης έφερνε έναν νέο αέρα, μια νέα προσέγγιση σε διάφορα θέματα. Αυτό λοιπόν ήταν χρήσιμο για το ΠΑΣΟΚ». ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ «ΤΟ ΒΗΜΑ», 2000.

• Μειονότητα Θράκης

«Πιθανώς κάποιοι να αισθάνονται ότι έχουν τουρκική καταγωγή, όπως άλλοι δηλώνουν Τσιγγάνοι και άλλοι Πομάκοι. (...) Δεν αμφισβητεί κανείς ότι υπάρχουν πάρα πολλοί μουσουλμάνοι τουρκικής καταγωγής. Βεβαίως, οι Συνθήκες μιλάνε για μουσουλμάνους. (...) Εάν δεν αμφισβητούνται τα σύνορα, ποσώς μ΄ ενδιαφέρει το αν ο ένας λέγεται μουσουλμάνος ή Τούρκος, Βούλγαρος ή Πομάκος. (...) Αν όμως ο όρος “τουρκική μειονότητα” χρησιμοποιείται από μια χώρα για να δημιουργήσει αναταραχές, για ν΄ αλλάξει τα σύνορα, τότε βεβαίως αυτός ο όρος δημιουργεί μεγάλο πρόβλημα». ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ «ΚΛΙΚ», 1999.

• Του ΣΤΑΥΡΟΥ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ, ΤΑ ΝΕΑ: Σάββατο 10 Οκτωβρίου 2009