Ο Λαμπράκης, ο Ανδρέας και μια πιατέλα σουτζουκάκια

Ο Γιάννης Καψής θυμάται τη συμφιλίωση των δύο ανδρών και τη δράση τού εκδότη των «ΝΕΩΝ» υπέρ της δημοκρατίας στο δημοψήφισμα του Δεκέμβρη του ΄74

Η αντιβασιλική αφίσα που κυκλοφόρησε σε όλη την Ελλάδα, ακόμη και με... ελικόπτερο

ΤΑ ΝΕΑ: Πέμπτη 24 Δεκεμβρίου 2009

Για τις σχέσεις του Χρήστου Λαμπράκη με τον Ανδρέα Παπανδρέου έχουν γραφεί ή θρυλούνται αρκετά. Ο κ. Γιάννης Καψής θυμάται τη «συμφιλίωση» των δύο ανδρών με τη μεσολάβησή του, λίγο μετά τη μεταπολίτευση. Ήταν τότε διευθυντής των «ΝΕΩΝ».

«Έζησα από κοντά μία από τις πιο αποφασιστικές στιγμές στην πορεία του Χρήστου Λαμπράκη ως εκδότη και ανθρώπου της δημόσιας ζωής. Η εκστρατεία συκοφάντησης εναντίον του, αλλά και εναντίον του Ανδρέα Παπανδρέου, είχαν ως αποτέλεσμα να μην έχουν προσωπικές σχέσεις.

Ήταν τέλος 1974- αρχές 1975, στο διάλειμμα μιας δίκης στα δικαστήρια στο Αρσάκειο και με υπόδικους τον Καραπαναγιώτη, τον Μητρόπουλο και εμένα. Μάρτυρες υπεράσπισής μας ήταν ο Χρήστος Λαμπράκης και ο Ανδρέας Παπανδρέου. Κάποια στιγμή βγήκα στον διάδρομο και τους είδα και τους δύο μακριά τον έναν από τον άλλο. Γελώντας ειρωνικά, τους είπα ότι είναι αστείο να μη μιλάνε: “Δώστε τα χέρια και αφήστε τα παιδιαρίσματα”, τους είπα και έτσι έσπασε ο πάγος.

Η συνέχεια γράφτηκε γύρω από μια πιατέλα με σμυρναίικα σουτζουκάκια στο σπίτι μου, με τους τρεις μας. Θυμάμαι, όταν ανεβαίναμε με τον Χρήστο Λαμπράκη στο σπίτι, να μου λέει για τον Ανδρέα:

- Για το μόνο που διαφωνώ μαζί του είναι που θέλει να φύγουμε από την Κοινή Αγορά.

- Είσαι σίγουρος; Προσέχεις τι λέει; Εκβιάζει τους εταίρους! του είπα- και είχα δίκιο.

Το γεύμα κράτησε μέχρι το σούρουπο. Διήρκεσε τόσο που, αν δεν σηκωνόμουν εγώ, παρ΄ όλο που ήμουν αμφιτρύων, θα φτάναμε στο δείπνο.

Από τότε ο Ανδρέας και ο Χρήστος Λαμπράκης σφυρηλάτησαν μια μοναδική φιλία, που άντεξε μέχρι το τέλος. Και όχι μόνο. Ο Λέων Καραπαναγιώτης ήταν ευθύς εξ αρχής στενός φίλος του Ανδρέα- και εγώ φυσικά. Αυτό όμως δεν μας εμπόδιζε μερικές φορές να γκρινιάζουμε στις μεταξύ μας συζητήσεις. Ο Χρήστος Λαμπράκης έπαιρνε πάντα το μέρος του Ανδρέα. Δεν θα ξεχάσω ότι και στις δύσκολες ώρες του Ανδρέα μετά το “Ωνάσειο”, όταν είχα αποχωρήσει από την πολιτική, ο Χρήστος Λα μπράκης ανέβαινε στην Εκάλη και του έκανε παρέα, αγωνιώντας για την υγεία του». Κατά του βασιλιά. Μια άλλη αποφασιστική στιγμή του Χρήστου Λαμπράκη ήταν ο αγώνας κατά του βασιλιά στο δημοψήφισμα.

Ενώ οργανωνόταν η καμπάνια της δημοκρατικής πλευράς, αφηγείται ο δημοσιογράφος κ. Γιάννης Καψής, τον φώναξε ο εκδότης Χρήστος Λαμπράκης:

- Γιάννη, θα πάρουμε μέρος στον αγώνα με όλα τα μέσα! Πανστρατιά!

«Ήταν ο χρηματοδότης», θυμάται ο κ. Καψής, «Ήταν ο συντονιστής των αρθρογράφων. Ήταν αυτός που πίεζε όσους είχαν αμφίσημη στάση». Δεν έμεινε σ΄ αυτά: «Όταν χρειάστηκε να φορτώσουμε και να διακινήσουμε τις αφίσες, με πήρε στο ελικόπτερο που νοίκιασε και πήγαμε να τις μοιράσουμε στην Πάτρα. Κανείς άλλος δεν μπορεί να διεκδικήσει από τον Λαμπράκη την ηγεσία του αντιδυναστικού αγώνα. Και όποιος θέλει, ενώπιος ενωπίω...».

Ο πρώην υπουργός θυμάται και την περίφημη αφίσα που κυριάρχησε στο δημοψήφισμα: «Η μεγάλη επιτυχία μας ήταν το πιτσιρίκι που έκανε πιπί του στο στέμμα. Στην αρχή το βάλαμε όπως μας το έδωσε ο σκιτσογράφος, ο Ορνεράκης, αλλά αμέσως αφαιρέσαμε από το στέμμα τον σταυρό. Τυπώθηκε έγχρωμο, έκανε τρομερή επιτυχία και μοιράστηκε σ΄ όλη την Ελλάδα».


Ενημέρωση και ελπίδα για τους πολίτες στα χρόνια της δικτατορίας

Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει το πώς και γιατί αποφασίστηκε να συνεχίσουν την έκδοσή τους οι εφημερίδες του Χρήστου Λαμπράκη με την επιβολή της στυγνής δικτατορίας το πρωί της 21ης Απριλίου 1967, με τα τανκς της χούντας στους δρόμους: «Έπρεπε να πάρουμε τη μεγάλη απόφαση. Θα συνεχίζαμε την έκδοση της εφημερίδας υπό καθεστώς λογοκρισίας ή θα την κλείναμε; Ήταν μια δύσκολη απόφαση», έγραψε στο «Βήμα» τις προάλλες ο εκ των στελεχών, τότε, της εφημερίδας Γιώργος Ρωμαίος αναφέροντας ότι το κλείσιμο ήταν ο ευκολότερος δρόμος, ο ηρωικός. Ο Χρήστος Λαμπράκης, θυμάται ο κ. Ρωμαίος, συζήτησε όλες τις πτυχές με τους βασικούς συνεργάτες του και αυτοί με όσους συντάκτες μπόρεσαν να περάσουν τα μπλόκα και να φθάσουν στη Χρήστου Λαδά.

Το πρώτο σοκ, γράφει, οδηγούσε την πλειοψηφία στο κλείσιμο. Τέθηκαν όμως προς συζήτηση δύο προβληματισμοί. Ο πρώτος τέθηκε διαζευκτικά: η συνέχιση της έκδοσης, έστω και υπό λογοκρισία, θα διατηρούσε την επαφή των δημοκρατικών πολιτών με ένα δημοκρατικό δημοσιογραφικό όργανο, ενώ το κλείσιμο δεν επρόκειτο να προσφέρει τίποτε στην αντίσταση, που ήταν αδιανόητη τις πρώτες ημέρες της δικτατορίας. Ενισχυτικό επιχείρημα στην πρώτη εκδοχή ήταν, όπως αναφέρει ο κ. Ρωμαίος, ότι πάντοτε θα βρισκόταν τρόπος με τις εξωτερικές ειδήσεις ή τους τίτλους να διατηρείται άσβεστη η ελπίδα της απελευθέρωσης. Και ακόμη, αν οι εξελίξεις οδηγούσαν σε άρση της λογοκρισίας, η εφημερίδα θα ήταν έτοιμη να μπει στην πρωτοπορία του αντιστασιακού αγώνα.

Κατά τη συζήτηση, όπως περιέγραψε ο κ. Ρωμαίος, τέθηκε και ένας δεύτερος προβληματισμός: τι θα απογίνονταν οι εκατοντάδες εργαζόμενοι στις εφημερίδες του ΔΟΛ; Δουλειά αλλού δεν επρόκειτο να βρουν. Σοβαρό το πρόβλημα. Αλλά πρέπει να βεβαιώσω ότι όλοι οι εργαζόμενοι δηλώσαμε πρόθυμοι να στηρίξουμε τη διακοπή αν αυτή θα ήταν η απόφαση. Τελικά, κλείνει τη μαρτυρία του ο κ. Ρωμαίος, «αποφασίστηκε η συνέχιση της έκδοσης. Ήταν απόφαση συλλογική. Απόφαση πολιτική. Και ήταν η σωστή. Επιβεβαιώθηκε η ορθότητα αυτής της απόφασης και στα χρόνια της λογοκρισίας και κυρίως στους κρίσιμους σταθμούς- εξέγερση της Νομικής, του Πολυτεχνείου, δίκη της Δημοκρατικής Άμυνας, πραξικόπημα εναντίον του Μακαρίου, τουρκική εισβολή και πολλά άλλα γεγονότα. Το 1968 απονεμήθηκε στον Χρήστο Λαμπράκη η Χρυσή Πένα της Ελευθερίας από τη Διεθνή Ομοσπονδία Ιδιοκτητών Εφημερίδων».


Στήριξε τον Ανένδοτο Αγώνα

Στη συμβολή του Χρήστου Λαμπράκη και των εφημερίδων του στο πλευρό του Γέρου της Δημοκρατίας κατά τον Ανένδοτο Αγώνα αναφέρεται ο πρώην πρόεδρος της Βουλής κ. Απόστολος Κακλαμάνης, νεαρό και μαχητικό στέλεχος της δημοκρατικής παράταξης τότε. Όπως λέει ο βουλευτής του ΠΑΣΟΚ, «ο Χρήστος Λαμπράκης πίστευε βαθιά στις αξίες της Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας και όταν ο τόπος μπήκε στις αρχές του ΄60 σε μια νέα περίοδο πολιτικής ανωμαλίας, με τις εκλογές “βίας και νοθείας”, στήριξε με τους συνεργάτες και τις εφημερίδες του τον Ανένδοτο Αγώνα της δημοκρατικής παράταξης και του Γεωργίου Παπανδρέου για την αποκατάσταση της λαϊκής κυριαρχίας που φαλκιδεύτηκε και της συνταγματικής τάξης που παραβιάστηκε».

Ο κ. Κακλαμάνης θυμάται μάλιστα ότι «από τη Χρήστου Λαδά, ο στενός φίλος και συνεργάτης του Λαμπράκη, ο Λέων Καραπαναγιώτης, ήταν αυτός που το ίδιο βράδυ των εκλογών, ενημέρωσε τον Γέρο της Δημοκρατίας, μέσω του Ανδρέα Παπανδρέου, για τα πρώτα συγκλονιστικά στοιχεία που έστελναν οι ανταποκριτές του “Βήματος” και των “ΝΕΩΝ”, από κάθε γωνιά της Ελλάδας και τεκμηρίωναν την αλλοίωση και την παραχάραξη της λαϊκής βούλησης».

Ειδική αναφορά κάνει ο πρώην πρόεδρος της Βουλής στον ρόλο που έπαιξαν στη διάρκεια της δικτατορίας «ΤΑ ΝΕΑ» και «Το Βήμα»: «Παρά την άγρια λογοκρισία που είχε επιβληθεί, και μέσα από τις γραμμές των λογοκριμένων κειμένων οι εφημερίδες αποτελούσαν πηγή πληροφόρησης, ενοχλητικής για το καθεστώς». Χαρακτηριστική για την απήχηση που είχαν, θυμάται σήμερα, ήταν και η δημοσίευση εκτεταμένων πρακτικών από τις δίκες των αντιστασιακών στα έκτακτα στρατοδικεία. «Για τη στάση του απέναντι στο καθεστώς, ο Χρήστος Λαμπράκης έγινε στόχος εκβιασμών και απειλών, που κατέληξαν στη σύλληψη και κράτησή του στο ΕΑΤ-ΕΣΑ», λέει ο κ. Απ. Κακλαμάνης. Για τον ευρωπαϊκό προσανατολισμό. Ένα μεγάλο κεφάλαιο της συμβολής του Χρήστου Λαμπράκη στον δημόσιο βίο ήταν, όπως επισημαίνει ο πρώην πρόεδρος της Βουλής και βουλευτής του ΠΑΣΟΚ, η ενίσχυση του ευρωπαϊκού προσανατολισμού της χώρας και μάλιστα μέσα από την ταυτόχρονη υπεράσπιση της εθνικής μας ταυτότητας και των παραδόσεων. «Ο Χρήστος Λαμπράκης δεν υπήρξε απλώς οραματιστής, αλλά και συντελεστής του ευρωπαϊκού προσανατολισμού της χώρας», λέει στα «ΝΕΑ» ο κ. Κακλαμάνης. «Υπερασπίστηκε με πάθος τη συμμετοχή της Ελλάδας στις Ευρωπαϊκές Κοινότητες, ήδη από τη δεκαετία του ΄60, και τον εκσυγχρονισμό και εκδημοκρατισμό όχι μόνο των πολιτειακών και πολιτικών θεσμών, αλλά και της κοινωνικής και πνευματικής ζωής, όπως μαρτυρούν το έργο του στους τομείς της Παιδείας και του Πολιτισμού.

Θυμάμαι- προσθέτει- ότι με είχαν πραγματικά εντυπωσιάσει, τότε, μια σειρά άρθρων του στο “Βήμα”, που χαρακτηρίζονταν από μια στέρεα δομημένη αντίληψη και για την Ευρώπη και για την Ελλάδα και τη θέση της μέσα σε αυτήν. Θέλω απλώς να τονίσω, κλείνοντας αυτή την αναφορά, ότι ο Χρήστος Λαμπράκης υποστήριξε την ιδέα της δημιουργικής συνύπαρξης του ευρωπαϊκού προσανατολισμού της Ελλάδας με την ταυτόχρονη υπεράσπιση της εθνικής ταυτότητας και των παραδόσεών μας. Αυτή, άλλωστε, πιστεύω ότι πρέπει να θεωρηθεί και η παρακαταθήκη που αφήνει με τη σπουδαία διαδρομή του στον δημόσιο βίο της χώρας».